Hoe gezond moet je zijn voor een rijbewijs?

Gezondheidskeuring bij psychische problemen lijkt wat willekeurig

Twee weken geleden stuurde schrijfster en zangeres Aafke Romeijn een boze tweet (https://twitter.com/aafkeromeijn/status/1090523041094922240) de wereld in. Ze wilde haar groot rijbewijs halen, nodig voor haar beroep. Daarvoor vulde ze een gezondheidsverklaring in waarbij ze eerlijk vertelde dat ze depressief was geweest. Het leek haar geen probleem, want de depressie was van vijf jaar terug. Tot haar verrassing antwoordde het CBR dat haar aanvraag niet werd goedgekeurd: het bureau wilde meer informatie van haar medisch specialist. Romeijn in RTL Nieuws (https://www.rtlnieuws.nl/nieuws/nederland/artikel/4593016/cbr-rijbewijs-depressie-ongeldig-ingetrokken-aafke-romeijn): ”Maar die heb ik niet, want ik ben niet meer in behandeling omdat ik gewoon gezond ben. De huisarts heeft vervolgens een brief opgesteld waarin stond dat ik ooit een depressie heb gehad, maar nu niet meer, dus dat dit niet relevant was voor mijn rijvaardigheid.”
Dat was niet alles. Wat volgde was een brief dat haar normale rijbewijs ongeldig was verklaard. Ook moet ze zich voortaan iedere vijf jaar laten keuren door een medisch specialist van het CBR. Voor die kosten moet ze zelf opdraaien.

De sociale media stroomden vol. Herkenning alom, en niet alleen waar het gaat om depressies:

    “Vermeld nooit autisme. Je aanvraag wordt vertraagd met minimaal een jaar en de uitvoering over de zogenoemde herkeuringen lusten de honden geen brood van.”        

“Het CBR hanteert behoorlijke willekeur. Naaste met narcolepsie + kataplexie heeft wel een rijbewijs, zonder zich ooit te hoeven laten keuren.”    

“Ik ken iemand die niet eens kan slagen voor zijn rijbewijs terwijl hij vlekkeloos (af)rijdt. Inmiddels 3x gezakt vanwege ADD. Hij gebruikt geen medicatie en wil graag een “herkeuring” maar dat kost idd geld en er zijn wachtlijsten.”

Een enkeling was positiever: 
“Ik heb andere ervaring met CBR, kreeg mijn rijbewijs terug half jaar na ECT behandeling en jaren depressie, CBR heeft regels juist versoepeld. Er zijn dus ook positievere ervaringen en die worden op deze manier niet belicht.”

Veilig verkeer
Het CBR beoordeelde in 2017 zo’n 600.000 gezondheidsverklaringen voorafgaand aan de aanvraag van een rijbewijs. Ongeveer 10.000 aanvragers, zo’n 1,5%, werden volledig ongeschikt verklaard, 123.000 aanvragen (ruim 20%) werden goedgekeurd met een beperking. Onder ‘beperking’ valt bijvoorbeeld het - verplicht - dragen van een bril, een tijdelijk rijbewijs voor één jaar of een noodzakelijke stuurbekrachtiging. Het CBR heeft geen cijfers over de afzonderlijke ziektebeelden of aandoeningen. Duidelijkheid over de hoeveelheid aanvragers die ongeschikt zijn bevonden vanwege psychiatrische klachten is er dus niet.

“We zorgen ervoor dat iedereen veilig aan het verkeer kan deelnemen”, zegt Irene Heldens, persvoorlichter van het CBR tegen GGZTotaal. Uiteraard kan zij niet op het individuele geval van Romeijn ingaan, in algemene zin kan ze dat wel. “We kijken naar wat kan en moet volgens de regels, maar ook naar wat mag en mogelijk is. We passen de regels toe met oog voor de mens en de situatie waarin zij of hij verkeert. Daarvoor toetst het CBR ook of een bestuurder geestelijk en lichamelijk in staat is om veilig te rijden. Niet alleen voor de bestuurder maar ook voor andere weggebruikers.”

‘Ongenuanceerde en onrechtvaardige indruk’
Veiligheid voorop. Dat lijkt niet onredelijk. Een auto is ten slotte een potentieel gevaarlijk voorwerp dat meer dan duizend kilo weegt en makkelijk 130 km/uur haalt. Levensgevaarlijk in verkeerde handen. Maar wie sluit je uit en wie niet?

Eén op de vier Nederlanders heeft een hersenaandoening, liet de Hersenstichting onlangs zien. Mind en het Trimbos-instituut kwamen al eerder met soortgelijke getallen over psychische problemen. Desondanks hadden in 2018 ruim 11 miljoen mensen een rijbewijs (bron: CBS).
Bij die cijfers zijn de nodige kanttekeningen te maken, duidelijk is dat veel mensen met een psychisch probleem geen gezondheidsverklaring invullen en gewoon een rijbewijs hebben. Het CBR zou waarschijnlijk ook niet blij worden van een vervijfvoudiging van het aantal gezondheidsverklaringen die beoordeeld moeten worden.

Op Facebook: “Als iedereen dit eerlijk zou invullen, was het hele fileprobleem in één keer opgelost. Waardeloos dit. En stigmatiserend.” 

“Gezien de beschikbare literatuur maakt de Nederlandse wet- en regelgeving op een aantal punten een ongenuanceerde en onrechtvaardige indruk”, concludeerde psychiater Marcus de Wolff in 2010 in het Tijdschrift voor Psychiatrie (http://www.tijdschriftvoorpsychiatrie.nl/assets/articles/TvP10-08_p555-564.pdf). Onder andere schrijft hij: “De dagelijkse praktijk wijst uit dat velen geen gehoor geven aan de morele meldingsplicht. De consequentie is dat plichtsgetrouwe patiënten het zichzelf nu vaak onevenredig moeilijk maken, terwijl minder plichtsgetrouwe patiënten geen consequenties ondervinden. Er treedt dus een ongewenste selectie op waarbij juist de mensen met veel verantwoordelijkheidsbesef het effectiefst uit het verkeer geweerd worden.”

Dankzij onderzoeken als dat van de Wolff werden de regels in 2015 versoepeld. Zo worden mensen met een depressie alleen rijongeschikt verklaard tijdens de acute fase van de aandoening. Zodra er herstel intreedt, is autorijden wel weer mogelijk, vond de Gezondheidsraad. Dat is ruimer gesteld dan de oorspronkelijke termijn van een jaar. Een specialistisch rapport is alleen nog vereist bij ernstige of terugkerende stemmingsstoornissen. Ook voor mensen met een (eenmalige) psychose worden de regels versoepeld.
Over ADD en ADHD is het CBR in oktober onderzoeken gestart, bedoeld om in kaart te brengen wat de ervaringen zijn van autorijden met deze aandoeningen. De uitkomst van dit onderzoek wordt in de loop van 2019 verwacht en is nu nog niet bekend, aldus het CBR.

Wel of niet invullen?
Blijft de vraag of je bij een gezondheidsverklaring altijd moet invullen dat je psychische problemen hebt of hebt gehad. Daar lopen de meningen nogal over uiteen.
“Ja”, zegt de woordvoerster van het CBR, “Naar aanleiding van deze gezondheidsverklaring wordt bepaald of je aanvraag voldoet met een psychiatrisch rapport van je arts of dat er een specialistisch rapport moet komen. Naar aanleiding van deze uitkomsten wordt er bepaald of er een verlenging plaats vindt van drie of vijf jaar of dat er nog een rijtest moet plaatsvinden.”
“Nee”, blijkt uit de cijfers. Op de sociale media zijn de meningen verdeeld: “Nooit eerlijk zijn want dat wordt afgestraft bij het CBR. Je bent gewaarschuwd.” Maar ook: “Natuurlijk moet je de gezondheidsverklaring eerlijk invullen, denk niet alleen aan jezelf maar ook aan een ander”. Anderen wijzen op het risico dat de verzekering erg lastig kan gaan doen als je een ongeluk veroorzaakt en de gezondheidsverklaring niet of niet naar waarheid hebt ingevuld.
In de overwegingen spelen ook de kosten een rol: “Zoon heeft PDD-NOS, heeft 35 rijlessen gehad, kreeg toen (pas) de vragenlijst, en moest bij twee vragen ‘ja’ invullen. Vervolgens ging de CBR-motor draaien. We zijn nu 9 maanden, bezoek aan keuringsarts (ad € 60, -) en psychiater (ad € 300, -!) verder, en nu moet hij alsnog op voor een rijtest bij het CBR (zelf een auto voor huren).”
Reacties als deze Twitter-reactie op Aafke Romeijn zijn er legio.

Ondertussen zijn Kamervragen (https://www.tweedekamer.nl/kamerstukken/kamervragen/detail?id=2019Z02372&did=2019D05256) gesteld over de kwestie en vindt (in principe) op 21 februari in Den Haag een rondetafelgesprek plaats over de lange doorlooptijden bij het CBR. Daar zal ook dit onderwerp ter sprake komen.

De complete informatie over de voorwaarden die de overheid stelt bij de verschillende ziektebeelden is te vinden op de Regeling eisen geschiktheid 2000 (https://wetten.overheid.nl/BWBR0011362/2018-07-01)

Aafke Romeijn verzamelt de klachten over het CBR. Die kun je hier (https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSfmaONHQoESOQ5x1gHlVUTPx6i0gDu-_q5cwZd012OVL_TUoQ/viewform) aan haar kwijt.