De taal van het lichaam leidt naar heling

De aanpak van trauma bij Somatic Experiencing

In haar eigen ervaring met het verwerken van trauma merkte José Hoekstra dat dit een uitgesproken fysiek proces is. Bij het loskomen van trauma gaat het lichaam schudden en schokken, de pijn en het verdriet komen los vanuit je tenen. Om meer te horen over hoe dat werkt hield zij een interview met Ide Neumann, Somatic Experiencing traumatherapeut in Amersfoort.

“Zo’n 40 jaar geleden ontdekte Peter Levine, ontwikkelaar van Somatic Experiencing, dat hij als therapeut verder kwam met onder andere Vietnamveteranen als het lichaam er bij betrokken werd. Bij dieren volgt automatisch een energetische ontlading wanneer zij een levensbedreigende situatie meegemaakt hebben. Maar bij mensen gebeurt dit niet altijd. De amygdala in de hersenen kan wel groot gevaar registreren, maar het kan zijn dat je je niet kunt verweren, en dat het gevaar niet afgewend kan worden. Dan blijft het als het ware in je systeem hangen en zorgt voor chaos in ons zenuwstelsel. En blijft er vaak een gevoel hangen dat iets niet heel is, niet klopt, niet klaar is.

Taal van het lichaam

Sindsdien is er meer aandacht voor lichaamsgerichte traumatherapie. En is er meer wetenschappelijke en praktische kennis om cliënten te ondersteunen in hun helingsproces.  Somatic Experiencing® is een van de vormen van lichaamsgerichte traumatherapie.

De taal van je lichaam vormt de ingang voor deze vorm van traumatherapie. Die taal is best subtiel en omvat sensaties in je lichaam zoals temperatuur, trillingen en spanningen, bewegingsimpulsen, beelden die opkomen, emoties die wakker worden en ook de ideeën en gedachten die opkomen. Samen vormen ze de ervaring. We begeleiden cliënten om steeds meer gewaar te zijn van deze ervaringen.

Mensen overleven trauma

Om lichaamsgerichte traumatherapie te begrijpen is het belangrijk om inzicht te krijgen in hoe mensen trauma overleven. Mensen zijn heel creatief in het overleven van bedreigende leefsituaties. Je kunt vechten tegen een agressieve vader bijvoorbeeld of er voor weglopen, maar veel kinderen onderdrukken hun emoties en behoeften om die belangrijkste relaties in hun leven niet op het spel te zetten. Het kan ook zijn dat je daarom juist een symbiotische relatie met je moeder aan bent gegaan. Allemaal copingmechanismen die je geholpen hebben, maar die later in de weg kunnen gaan zitten. Op het moment dat je er last van krijgt, dat het niet meer lukt in het dagelijks leven, dan gaan mensen op zoek naar hulp. Ik vind het belangrijk dat we respect hebben voor de wijze waarop iemand is omgegaan met de bedreigende situatie, dat ze hun best gedaan hebben destijds om de situatie het hoofd te bieden.

Op zich hebben we allemaal trauma, iedereen heeft dingen meegemaakt die te spannend waren, in iedereen zit spanning opgeslagen. Alle trauma’s hebben zo hun fysieke verschijnselen en gevolgen op het emotionele vlak. Het lichaam heeft dan allerlei mogelijkheden zoals opbergen, pantseren, fragmenteren, verwerken. Soms zit de spanning zelfs in de botten, of in je maag of je nieren, in je bindweefsel, soms in je hele zijn. Er zijn ook mensen die niet blij kunnen zijn, of juist niet verdrietig of boos. Dat is dan een gebied dat niet veilig is om te betreden. Of er mogen geen verlangens zijn omdat die gekoppeld zijn aan teleurstelling. Het zijn allemaal manieren van coping.
We hebben overtuigingen over onszelf, over de wereld, zijn zelfkritisch, of het kan leiden naar persoonlijkheidsproblematiek, naar splitsing en dissociatie waarbij er verschillende delen in jezelf ontstaan. Als die delen elkaar niet kennen, dan lijkt het alsof je overgenomen wordt door iets, dat is waar een dissociatieve stoornis over gaat. Deze reacties zijn soms jaren afgedekt gebleven en komen nu naar voren, getriggerd door omstandigheden of de therapie.

Het afmaken van de beweging opent de weg naar heling

Het lichaam luistert altijd mee als we iets bespreken. Zo kan bijvoorbeeld de houding veranderen, of het middenrif trekt samen en de adem wordt hoger. Dat kan een effectieve ingang zijn.
Welke impuls wordt er zichtbaar in het lichaam, en wat gebeurt er als iemand die beweging af gaat maken? Als bijvoorbeeld de schouders opzij gaan, en je volgt de impuls van die beweging, dan kan het zijn dat je uitkomt bij een afweerbeweging die iemand destijds niet heeft kunnen maken. Je was klein, de ander was groot, het lichaam kon zich niet verweren. Als je die beweging af gaat maken kan er veel energie vrijkomen, kunnen er oude herinneringen vrijkomen. Mensen komen weer terug in hun lichaam en krijgen nu de beschikking over die afweerbeweging wat eerst niet mogelijk was. Dan kan de levensenergie weer stromen!

Soorten trauma

Naast shocktrauma behandel ik juist ook veel mensen met chronische traumatisering of ontwikkelingstrauma. Mensen die met geweld in het gezin te maken hebben gehad of misbruik of met een depressieve moeder die niet in staat was om emoties terug te spiegelen. Alle trauma’s hebben zo hun fysieke verschijnselen, en dat heeft ook weer emotionele gevolgen. Bijvoorbeeld dat je altijd bang bent, of je nooit veilig voelt in je eigen lijf, of dat je razernij of schaamte niet kunt dragen. Het vraagt om een fysieke bedding om dat alsnog te verwerken. Ik kijk dus naar alle niveaus, fysieke, emotionele en cognitieve processen en zingeving.

Inmiddels weten we ook al langer dat trauma voor allerlei fysieke klachten zorgt. Iemand met veel traumatische ervaringen in de jeugd heeft acht keer meer kans op chronische syndromen zoals fybromyalgie, eetstoornissen en andere onbegrepen klachten. “Wat me hierbij opvalt, is dat boosheid en het vermogen om jezelf te verweren regelmatig geblokkeerd lijken. Het is heel vervullend om te zien dat cliënten minder pijn en symptomen hebben als ze hun boosheid kunnen uiten en traumatische ervaringen verwerken.” Dat is ook Trauma Informed gezondheidszorg. Als er klachten zijn is het belangrijk om altijd te gaan kijken naar: wat heeft iemand meegemaakt. Het is verbazingwekkend hoe goed het lichaam deze ervaringen nog herinnert; ook al weet de persoon hier niets meer van. ‘The Body keeps the Score’, zoals Bessel van der Kolk zo mooi zegt.”

Heling en therapie

Wat best bijzonder is om te ervaren is dat ons lichaam zelf op zoek gaat naar heling. Dat als we vertragen en bewust zijn bij een ervaring, het proces verder gaat, er altijd iets verandert wat de weg opent naar een blokkade, emotie of herinnering. Dit is een subtiele proces wat alleen mogelijk is als de cliënt zich voldoende veilig voelt en niet overweldigd wordt en in een herbeleving terecht komt. Dit begeleiden en het samen reguleren van de activatie, dat is wat wij als therapeuten te doen hebben. Alleen als iemand zich voldoende veilig voelt, kan er ontwikkeling plaatsvinden. Dat geldt trouwens voor elke therapie.

Ide Neumann is van oorsprong organisatiepsycholoog en heeft vanuit die functie veel samenwerkingsverbanden opgezet en trainingen gegeven. Voor zijn eigen persoonlijke ontwikkeling kwam hij bij een Somatic Experiencing therapeut terecht en raakte daar zo geïnteresseerd dat hij zelf deze opleiding ging volgen. Sinds 2005 heeft hij de praktijk Alsnog Verwerkt in Amersfoort. Hij is actief in het Netwerk van Somatic Experiencing-therapeuten, onderdeel van Bodymind Opleidingen.