Bouwstenen voor mentale gezondheidsbevordering en preventie

Wat maakt Nederland mentaal gezond? Deze vraag staat centraal in een verkennende studie van het Trimbos-instituut ter voorbereiding op een mogelijk Nationaal Preventieakkoord Mentale Gezondheid. Hierin komen vijf belangrijke adviezen naar voren die zijn uitgewerkt naar de praktijk.

De vijf adviezen zijn:
* pak mentale problemen bij de bron aan
* benut sleutelmomenten in de levensloop
* zet in op een mentaal gezonde leefomgeving
* werk datagedreven binnen het akkoord
* bouw aan een portfolio van maatregelen die elkaar versterken

De Tweede Kamer nam in februari het initiatief om te kijken of een Nationaal Preventieakkoord op het gebied van Mentale Gezondheid mogelijk is. Dat akkoord moet concrete acties opleveren om mentale gezondheid te bevorderen en psychische problemen te voorkomen. In opdracht van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) verkende het Trimbos-Instituut hoe de onderliggende oorzaken van mentale problemen kunnen worden aangepakt.

Uit een verkenning van het ministerie van VWS, waar deze scoping studie een onderdeel van is, blijkt dat er draagvlak is onder zorg-, onderwijs-, patiënt-, werk-, wetenschappelijke organisaties en partijen uit het sociaal domein om gezamenlijk te werken aan een preventieve aanpak in de mentale gezondheid.

In de visie van het Trimbos-instituut leidt mentale gezondheid tot mensen die een goede kwaliteit van leven ervaren, goed zorgen voor hun kinderen, zich verbonden voelen met elkaar, productief zijn, maatschappelijk kunnen participeren en veerkrachtig ouder worden. Maar onze dynamische, complexe samenleving zet groepen mensen soms onder druk of aan de kant. Dit maakt investeren in mentale gezondheid van de Nederlandse samenleving urgent: niet alleen ten behoeve van een hoger mentaal welbevinden, maar het biedt ook maatschappelijke baten door capaciteiten en talenten van mensen beter te benutten.

Investeren in mentale gezondheid verschuift de focus van ziekte naar gezondheid. Dit betekent: mentale gezondheid zoveel mogelijk normaliseren en problemen aanpakken bij de bron om daarmee zoveel mogelijk mentale problemen te voorkomen, stimuleren van vroegsignalering en adequate doorverwijzing naar (geïndiceerde) hulp daar waar extra ondersteuning nodig is.

Pak problemen bij hun bron aan: de oorzaak achter de oorzaak

De genoemde maatschappelijke trends raken groepen met een ongunstige sociaaleconomische positie in de samenleving het hardst. Onderzoek van over de hele wereld laat zien dat sociaaleconomische factoren als armoede en slechte huisvesting een kwetsbare mentale gezondheid opleveren. Zo hebben mensen die in onveiligere buurten wonen, praktisch geschoolden, en mensen met een migratie-achtergrond een verhoogd risico om psychische stoornissen te ontwikkelen. Tegelijkertijd draagt een slechtere mentale gezondheid ook weer bij aan sociaaleconomische achterstand. Zo ontstaat een vicieuze cirkel die zo vroeg mogelijk moet worden aangepakt.

Kansen voor het vergroten van mentale gezondheid bestaan volgens het Trimbos-instituut dan ook niet alleen in de gezondheidszorg maar liggen juist verspreid door de hele samenleving. Vermijdbare risicofactoren voor mentale ongezondheid zijn bijvoorbeeld erbarmelijke omstandigheden in de kindertijd, huislijk geweld, armoede, hoog opgelopen financiële schulden, onzekere huisvesting, eenzaamheid, pesten en discriminatie.

Kies voor levensloopbenadering en mentaal gezonde leefomgevingen

Om praktische handvatten te bieden aan beleidsmakers presenteert het Trimbos-instituut in haar verkenning twee inzichten: mentale gezondheid valt of staat met een mentaal gezonde levensloop en mentaal gezonde leefomgevingen. Iedere levensfase gaat gepaard met unieke veranderingen die specifieke kwetsbaarheids- en beschermende factoren met zich mee brengen. Zo zijn kinderen extra gevoelig voor het gedrag van hun ouders en schiet voor studenten en ouderen soms het sociaal netwerk tekort. Daarnaast dragen onveilige school-, werk- en zorgomgevingen bij aan mentale ongezondheid. Deze kwetsbaarheiden leiden echter ook tot kansen: elke kritieke levensfase of plaats biedt gelegenheid voor de bevordering en bescherming van mentale gezondheid. Voor effectieve preventie van psychische problemen en promotie van mentaal welbevinden moeten we ons dus richten op de juiste momenten in de levensloop en op de juiste plaats in de leefomgeving.

Werk data- en kennisgestuurd

Het is belangrijk om met de betrokken partijen consensus te bereiken over begrippen als ‘mentale gezondheid’ en heldere indicatoren vast te stellen voor het meten en monitoren van mentale gezondheid en haar determinanten. Beleidsdoelen kunnen op die manier SMART geformuleerd worden en het is voor overheden, veldpartijen en andere belanghebbenden duidelijk op welke concrete maatregelen en uitkomsten zij kunnen (bij)sturen. Een datagedreven benadering van mentale gezondheid stelt ons ook in staat om bewezen effectieve interventies of werkzame elementen hiervan in te zetten op nieuwe momenten in de levensloop en nieuwe plaatsen in de leefomgeving.

Zet in op een samenhangend portfolio aan maatregelen

Landelijke beleidsregie is van belang voor een samenhangende en integrale aanpak gericht op preventie van mentale problematiek en het bevorderen van mentaal welbevinden. Daarbij gaat het om samenhang en samenwerking op landelijk-regionaal-lokaal niveau, door beleidssectoren heen, en om het verankeren van het Preventieakkoord in wetgeving. De betrokkenheid van de lokale gemeenschap en burgers is essentieel. Zodat we kunnen voortbouwen op wat er al is, samen met de gemeenschap de problemen in kaart kunnen brengen, en samen passende oplossingen kunnen formuleren om betekenisvolle stappen te zetten richting een mentaal gezonde samenleving.

Voorgeschiedenis

In een motie in februari 2021 pleitten Tweede Kamerleden Dik-Faber (CU) en Diertens (D66) voor een Nationaal Preventieakkoord Mentale Gezondheid. In de motie wordt het belang van een brede aanpak benadrukt waarin de onderliggende oorzaken van mentale problemen vanuit meerdere sectoren worden aangepakt. Een Nationaal Preventieakkoord moet concrete acties opleveren om mentale gezondheid te bevorderen en psychische problemen te voorkomen. Het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport heeft de handschoen opgepakt en opdracht gegeven om te verkennen op welke manieren mentale gezondheid van Nederland kan worden verbeterd. Het Trimbos-instituut is het expertisecentrum voor mentale gezondheid in Nederland en heeft deze verkenning uitgevoerd. Staatssecretaris Paul Blokhuis schreef een brief aan de Kamer naar aanleiding van deze studie.

Bron: Trimbos.
Het hele rapport én de samenvatting zijn hier gratis te downloaden (https://www.trimbos.nl/aanbod/webwinkel/product/af1931-samen-werken-aan-een-mentaal-gezonde-samenleving)

Lees hier onze eerdere artikelen over preventie. (https://www.ggztotaal.nl/tp-29166-2/preventie)

-----------------------------------------------------------------------------------------

Vind je dit interessant? Misschien is een abonnement op de gratis nieuwsbrief dan iets voor jou! GGZ Totaal verschijnt tweemaal per maand en behandelt onderwerpen over alles wat met de ggz te maken heeft, onafhankelijk en niet vooringenomen.

Abonneren kan direct via het inschrijffomulier (http://www.ggztotaal.nl/pg-29166-7-89775/pagina/abonneren.html), Opgeven van je mailadres is voldoende.
Of kijk eerst naar de artikelen in de vorige magazines (http://www.ggztotaal.nl/pg-29166-7-89779/pagina/e-magazine.html).