Helpt de wet 'Kansspelen op afstand' voldoende tegen gokverslaving?

Voorlopig lijkt de branche effectiever dan de wetgever

Bijna een jaar geleden, op 1 april, trad de wet Kansspelen op Afstand (KOA) in werking. Daarmee is het sinds 1 oktober legaal om online te gokken, op voorwaarde dat de aanbieder een vergunning heeft. Het illegale circuit zal daarmee niet helemaal verdwijnen, is de verwachting, de doelstelling is dat in 2025 tachtig procent van de gokkers alleen nog via legale sites speelt. Nu al is duidelijk dat het aantal gokkers is toegenomen, het aantal reclames voor online gokken is zeker toegenomen. Wie om negen uur de televisie aanzet kan er niet onderuit: een gemiddeld reclameblok bestaat voor een groot deel uit gokreclames. Met een grote kans op een toename van gokverslaafden, zeggen betrokkenen.

               ---------------------------------
In de serie preventie en de ggz proberen we te achterhalen waarom we niet méér doen om psychische problemen te voorkomen. Daartoe kwamen al eerder de ggz-instellingen, verschillende politici, gemeenten en de zorgverzekeraars aan het woord. Dit artikel spitst zich toe op één onderdeel van het brede ggz-spectrum: (online) gokverslaving en de preventie ervan. Waarom laat het kabinet het aantal gokverslaafden toenemen?
Alle andere artikelen in de serie over preventie vind je hier. (https://www.ggztotaal.nl/tp-29166-2/serie%20preventie)
               ---------------------------------

Van schapenbotjes tot legaal online gokken

Gokken is nog nét niet zo oud als de mensheid, er zijn aanwijzingen dat er 40.000 jaar geleden al gegokt werd met schapenbotjes. In de loop van de eeuwen, en vooral de laatste eeuwen, zijn er steeds partijen geweest die gebaat waren bij een toename van de goklust, zoals casino’s en loterijen, en partijen die het gokken juist wilden afremmen: zo probeerden Abraham Kuyper en Hendrik Colijn in het begin van de vorige eeuw tweemaal de Staatsloterij te verbieden. Ze vonden niet dat de Staat mocht verdienen aan speelzucht.

Het opkomende internet bracht ook de mogelijkheid van online gokken. Volgens onderzoeksbureau Motivaction speelden in 2018 ruim 1,8 miljoen Nederlanders weleens tegen betaling een online kansspel, twintig procent méér dan in 2016. Toen was dat volgens de Wet op de Kansspelen nog een illegale activiteit, al zullen de meeste spelers dat niet hebben beseft. De onderzoekers schatten de markt in die tijd op bijna 600 miljoen euro per jaar, waarmee de schatkist jaarlijks tot 100 miljoen euro aan belastingen misliep.

Het Kabinet was zich van die getallen bewust. Al in 2013 verscheen er een eerste versie van het wetsvoorstel Kansspelen op Afstand (Wet KOA). De belangrijkste overwegingen: zicht houden op en het reguleren van de markt, én het mislopen van (in 2016) miljoenen aan belastinggeld. Het grote risico: een toename van het aantal gokverslaafden als online gokken makkelijker zou worden.

Incubatietijd

Ruim een maand nadat op 1 oktober de wet KOA werd ingevoerd, analyseerde Similairweb de gegevens van de Kansspelautoriteit. Er bleek 50 procent méér uren per maand doorgebracht te worden op online goksites ten opzichte van vóór 1 oktober.
Volgens instellingen voor verslavingsproblematiek is het nog te vroeg om een toename van het aantal aanmeldingen te zien, al wordt dat wel verwacht. “Een verslaving heeft een ‘incubatietijd’”, zegt verslavingsinstelling Tactus. “Mensen die nu in de problemen zijn, zullen niet direct hulp zoeken.” Ook de Jellinek ziet nog geen toename, maar krijgt wel verontwaardigde reacties van ex-verslaafden, die zich afvragen hoe het kan dat er zoveel reclame is voor online gokken, terwijl zij al zo hun best doen om van hun verslaving weg te blijven.

Je mag verwachten dat de wetgever alles op alles heeft gezet om legalisering van de online gokmarkt niet samen te laten gaan met een toename van het aantal verslaafden. Maar tussen droom en daad staan ook hier wetten en praktische bezwaren in de weg. En bovenal commerciële en soms ideële belangen.

Het internetfilter

Een plan dat het in het wetsvoorstel niet lang volhield was het internetfilter. Daarmee zou de Kansspelautoriteit providers kunnen dwingen om een filter in te stellen, waarmee goksites die zich niet aan de regels houden kunnen worden geblokkeerd. Het verkeer wordt dan niet doorgestuurd naar de opgevraagde site, maar naar een alternatieve internetpagina.
Onder andere Bits of Freedom, de beweging die opkomt voor internetvrijheid in Nederland, sprak zich er tegen uit. Het zou het internet onbetrouwbaar maken. “Nederland heeft een betrouwbaar internet nodig,” stelde de organisatie, “een internet waar je als gebruiker zeker weet dat als je het adres van een website intikt je ook echt op die website uitkomt. En niet misleid wordt.” De angst was dat al snel meerdere organisaties (bijvoorbeeld Buma/Stemra) zouden volgen als het hek eenmaal van de dam was. Bovendien was het geen praktische oplossing: een dergelijk filter zou makkelijk te omzeilen zijn.
Vrijwel de volledige Kamer verwierp het filter na een amendement van D’66.

Reclame

Er is lang gesteggeld over de vraag in hoeverre reclame voor online gokken mogelijk moet zijn. De voorstellen: van volledig verbieden tot volledig vrijgeven en alles wat daartussen ligt. Uiteindelijk stelt de wet KOA een aantal voorwaarden voor reclame voor online gokspelen. De belangrijkste: reclames en bonussen mogen niet gericht zijn op minderjarigen, evenmin op mensen met psychische problemen, een verstandelijke beperking of gokproblemen; BN’ers jonger dan 25 jaar en beroepssporters mogen geen reclame maken voor kansspelen; vóór 21.00 mag er geen reclame op TV te zien zijn.

Recent speelde de discussie weer op: de regels werden meer dan flexibel geïnterpreteerd. En dat is een understatement: zo is Wesley Sneijder veelvuldig aanwezig in de reclames. Hij is weliswaar geen voetballer meer, maar weinigen zullen zonder haperen zijn huidige beroep kunnen noemen. Hetzelfde geldt voor oud-voetballer Andy van der Meijde, die nota bene in Trouw vertelde over zijn gokverslaafde vader. Ook Dick Advocaat is feitelijk geen voetballer en dus legitiem te zien in de reclames. Voorbeelden te over.
Ook over de tijdstippen is het nodige te doen. Tv-reclame mag niet te zien zijn vóór 21.00, maar op internet, bij uitstek het medium voor jongeren bij uitstek, mag dat nog wél.
Behalve het soepel interpreteren van de regels zijn er ook duidelijke overtredingen. Zo moest de Kansspelautoriteit al een aantal keren ingrijpen omdat er tijdens voetbalwedstrijden reclame werd gemaakt voor online gokken, en dat mag niet.

De gokbranche zoekt dus de grenzen op. Het gaat dan ook om grote belangen. Alleen al aan reclame spenderen gokbedrijven sinds 1 oktober zo’n 3,5 miljoen euro per week, twee miljoen meer dan vóór die tijd, becijferde DVJ Insights, dat wel vermoedde dat de lockdowns meespeelden in die toename. Volgens het Britse Gambling Insider had een grote aanbieder als Unibet een strop van 16 miljoen per maand, omdat het in Nederland (nog) geen vergunning heeft. Er wordt geschat dat er in Nederland op jaarbasis voor ruim 800 miljoen euro online vergokt wordt (inzet met aftrek van uitkering). Voor zo’n bedrag hebben bedrijven wel iets over.

Verslavingspreventiefonds

In de wet KOA is onder andere opgenomen dat er een verslavingspreventiefonds wordt opgericht, voornamelijk betaald uit een (verplichte) financiële bijdrage door alle aanbieders die een vergunning hebben gekregen. Uit dat preventiefonds moeten een aantal zaken betaald worden: anonieme eHealth voor behandeling van verslaving; het landelijk preventieloket, dat een baken moet zijn voor gokkers en hun omgeving die informatie zoeken, advies nodig hebben, of doorverwezen moeten worden naar zorg in de eigen regio; tot slot een onderzoeksprogramma voor preventie, dat zal worden gefaciliteerd door ZonMw.
Het zijn zinnige en gerichte maatregelen, maar de vraag is waarom er niet meer geld beschikbaar is gesteld: de begroting van het fonds is slechts twee miljoen euro (in 2021), oplopend tot bijna 8 miljoen euro in de volgende jaren, minder dan per maand aan reclame wordt uitgegeven.

Cruks

Tot slot is er Cruks, het Centraal register uitsluiting kansspelen. Mensen die het voor zichzelf een risico vinden om te gaan gokken, kunnen zich in dat register inschrijven. Ze worden dan minimaal geweerd op de online goksites, ook in Nederlandse speelhallen of casino’s worden ze in die periode niet toegelaten. Mensen kunnen zichzelf inschrijven, maar familie en vrienden kunnen dat ook doen, als kan worden aangetoond dat iemand gokproblemen heeft.
Medio oktober hadden ruim 1600 mensen zich ingeschreven. In hoeverre het register effectief is, is nog niet duidelijk.

(Dit artikel is op 8 maart 2022 licht gewijzigd)