Wie is hier nou verward? Tien misvattingen over hersenen en gedrag.

Johan Atsma recenseert het boek van André Aleman

Over onze hersenen wordt veel geschreven en beweerd, zeker ook in het verband met de geestelijke gezondheidszorg. De meningen over de rol van onze hersenen in het vóorkomen van mentale ontregeling zijn op een breed spectrum vast te stellen. ‘Wij zijn ons brein’ van Dick Swaab uit 2015 is in dit verband een boek dat veel invloed heeft gehad maar ook veel discussie oproept, nog steeds. André Aleman, de schrijver van ‘Wie is hier nou verward’ heeft op dit gebied inmiddels ook zijn sporen achter gelaten met meerdere boeken over het functioneren van onze hersenen in verband met denken en doen. Aleman is hoogleraar Cognitieve neuropsychiatrie in Groningen en houd zich vooral bezig met psychiatrische problematiek en geheugenachteruitgang.  In dit boek behandelt hij in tien hoofdstukken evenzovele misvattingen over hersenen en gedrag gerangschikt onder een 4-tal thema’s te weten: kind en ontwikkeling, hersendiversiteit, bewustzijn en psychiatrie.

In de inleiding wordt gesproken over onkunde en verwarring die tot misvattingen kunnen leiden en dat de wetenschap de beste methodes in handen heeft om de natuurlijke werkelijkheid te beschrijven. “Hopelijk draagt dit boek een steentje bij, ter lering ende vermaeck.”

Telkens wordt in een nuchtere en concrete stijl elk van de tien mogelijke misvattingen gefileerd. Op een constaterende manier wordt veel wetenschappelijke kennis aangehaald en wordt veelvuldig verwezen naar teksten van anderen die in de bibliografie allemaal terug te vinden zijn.  Zo worden sommige beweringen als mythe ontmaskert en andere genuanceerd. Ook Aleman ontkomt er echter niet aan om soms zijn eigen pad van wetenschappelijke nuchterheid te verlaten. “Buitenspelen, muziekles en sporten bijvoorbeeld zijn heel waardevol: niet alleen voor een gezonde geest, maar ook voor een gezond lichaam (wat weer bijdraagt aan een gezonde geest). Diversiteit in dit opzicht is veruit het beste voor de hersenontwikkeling.“ Dat is de slotconclusie in het hoofdstuk waar de stelling ‘videogames zijn slecht voor je brein’ als onjuist wordt ontmaskerd.

Het hoofdstuk over de twee hersenhelften laat zien “… dat er kleine verschillen zijn maar dat dat niet inhoudt dat we ze niet allebei dagelijks voortdurend gebruiken. (…) Een simpele tweedeling volstaat niet.” Dit hoofdstuk is exemplarisch voor de nuchtere benaderingswijze van Alema. Helder, onderbouwd, concreet en voor iedereen begrijpelijk. Die nuchtere en wetenschappelijke benadering zorgt er ook voor dat het allemaal wel eens wat geur- en smaakloos wordt.  En soms nodeloos ingewikkeld, bijvoorbeeld daar waar de MRI-scan wordt uitgelegd. Als je daar geen verstand van hebt, dan snap je het na deze uitleg nog niet en als je er iets meer van zou willen weten, dan ben je waarschijnlijk al voldoende op de hoogte. Hier schiet de nuchtere uitleg wat door.

Maar goed, tegelijkertijd lukt het Alema ook om enige ethische kanttekeningen te maken rondom hersenonderzoek, voor nu maar met name ook naar de toekomst gedacht waarin we kunnen vermoeden dat de techniek als maar meer mogelijk maakt op het gebied van hersenscans. In dit verband komt ook de discussie uit de 80 ‘er jaren, de Buikhuizen affaire, nog even om de hoek kijken toen criminologie en hersenonderzoek met elkaar in verband werd gebracht. Dat viel bij sommige kritische Hollanders erg slecht. We kijken daar inmiddels heel anders tegen aan. De uitsmijter van het boek gaat over het toepassen van elektroshock in de psychiatrie. Tot op heden omstreden, mede door inmiddels zeer verouderde beeldvorming. Dat hoofdstuk eindigt met een schot in de lucht: “Sterker nog, het is een van de effectiefste behandelingen in de psychiatrie. Hoewel het precieze mechanisme nog grotendeels onbekend is (zoals bij de meeste behandelingen in de psychiatrie), zijn er aanwijzingen dat de sterke stroomstoten groeiprocessen in het brein bevorderen, met herstel van hersenweefsel en een verbeterde functie als gevolg.”  Zijn we toch ons brein…

Als je gesteld bent op vele weetjes dan kun je met dit boekje in je broekzak mooi aan de slag met het nuanceren van vele keukentafel gesprekken. Er is veel technisch wetenschappelijke informatie, die niet echt verrassend is, geheel gericht op de hersenen. Een overstijgende beschouwing aan het eind van het boek ontbreekt. Er had volgens mij wel meer ingezeten. 

André Aleman: Wie is hier nou verward? Tien misvattingen over hersenen en gedrag.
Uitgeverij Atlas/Contact; 215 pagina’s, incl. bibliografie; prijs € 21,99; ISBN 978 90 450 3975 6