Een veelkoppig monster, dat niet eenvoudig is te bestrijden

De ggz in 2022: de wachtlijsten

Het is een onderwerp dat jaarlijks terugkeert: de wachtlijsten. Maar nu gaat er eindelijk iets aan veranderen, als we de ondertekenaars van het Integraal Zorgakkoord mogen geloven: de maximale wachttijd gaat naar vijf weken: want veel problemen kunnen in het sociale domein worden opgelost, er komen per regio mentale gezondheidscentra, er is een vergoedingssysteem dat complexe zorg beter beloond dan behandelingen van ‘eenvoudige’ problemen en er worden meer ervaringsdeskundigen ingezet.

De onderhandelaar namens branchevereniging De Nederlandse GGZ, Stephan Valk, maakte wel een belangrijke kanttekening: bij dat verkorten van de wachtlijst is het wel essentieel dat aan alle randvoorwaarden uit het akkoord wordt voldaan, onder andere de opzet en verdere doorontwikkeling van de zogeheten mentale gezondheidscentra, waarin wordt onderzocht welke hulp en ondersteuning het beste past bij de hulpvraag van de patiënt. Daarnaast moet meer behandelcapaciteit in de monodisciplinaire zorg en vrijgevestigde zorgaanbieders worden vrijgespeeld door meer digitaal zorg te verlenen.

De wachtlijsten blijven echter een veelkoppig monster, dat niet eenvoudig is te bestrijden. In maart schreef Minister Helder (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-4000330/nieuws/85000_mensen_op_de_wachtlijst_voor_de_basis-_en_specialistische_ggz.html) dat er liefst 85.000 mensen op de wachtlijst stonden. Ze baseerde zich daarmee op cijfers van de NZa. De cijfers bleken niet helemaal betrouwbaar, want ongeveer één op de vijf wachtenden staat voor hetzelfde probleem op meerdere wachtlijsten, schreef dezelfde NZa in september (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-4080273/nieuws/wachtlijst_ggz_is_te_lang_maar_om_hoeveel_mensen_het_gaat_is_onduidelijk.html).
Problematisch blijft, zowel in maart als in september, dat iets meer dan de helft van alle wachtenden langer wacht dan de afgesproken norm van 14 weken. Die wachttijden waren in september in veel gevallen alweer iets langer dan in het begin van dit jaar.

Personeelsgebrek

Wat niet helpt, is dat er in de ggz een schrijnend tekort aan personeel is. In het derde kwartaal van 2022 stonden er maar liefst 4800 vacatures open. In relatief opzicht was dat zelfs meer dan in iedere andere zorgbranche (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-4147712/nieuws/relatieve_aantal_vacatures_in_de_ggz_groter_dan_in_andere_zorgbranches.html). De Nederlandse ggz verwacht zelfs dat dat aantal in 2031 nog zal oplopen tot 9.300 werknemers. Het is dan ook niet verwonderlijk dat er op alle mogelijke manieren wordt gezocht naar alternatieve vormen van hulpverlening in de ggz, zoals e-health en problemen verhelpen in het sociale domein. GGZ Oost Brabant zet zelfs een robot (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-4151403/nieuws/tonnie_de_robot_nu_in_dienst_van_ggz_oost_brabant.html?page=1) in, met de naam Tonnie.

Sluiting van instellingen

Wat ook niet helpt, is dat er instellingen sloten, precies die instellingen die behandelingen verzorgden waarvoor de langste wachttijden bestaan. Personeelsgebrek was in één geval de oorzaak, maar vaker de financieringsstructuur, waarbij het voor een instelling lucratiever is om je op eenvoudige dan op complexe behandelingen te richten. En in een enkel geval was er eenvoudigweg sprake van mismanagement.

Het was geen sluiting, maar wel een patiëntenstop van BuurtzorgT (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-4149937/nieuws/buurtzorgt_nog_wel_plek_maar_toch_clientenstop.html), voor de verzekerden van het Zilveren Kruis. BuurtzorgT had nog wel plek, maar had geen contract afgesloten met het Zilveren Kruis. En dus moesten mensen die graag onder behandeling van BuurtzorgT wilden, hun heil elders zoeken. Een woordvoeder van De Friesland, onderdeel van Achmea/Zileren kruis, reageert bij Omrop Fryslând gereserveerd: “Als wij op de hoogte zijn van de patiëntenstop kunnen we overleggen met desbetreffende zorgorganisatie of kunnen we patiënten elders onder brengen.”

Wordt Nederland mentaal ongezonder?

Terwijl instellingen sluiten of een cliëntenstop afkondigen, lijken de mentale problemen in Nederland alsmaar groter te worden, deels als gevolg van de pandemie. Met de nadruk op ‘lijken’, want op veel publicaties valt het nodige af te dingen. Althans, op wat er in de pers verschijnt. Een kleine greep uit de krantenkoppen: “Eerste inventarisatie mentale gevolgen corona geeft reden tot zorg” (GGZ Totaal, in februari); “Bijna half miljoen jongeren ‘psychisch ongezond’, situatie verslechterd door coronamaatregelen” (Algemeen Dagblad in juni); “Mentale gezondheid jongeren afgelopen vier jaar gedaald, vooral meisjes scoren lager”(GGZ Totaal, in september);  “Ook in 2022 meer voorschrijvingen van psychofarmaca aan jongere vrouwen” (NIVEL, in september); “Haarlemse schoolbestuurders schrikken van flink gekelderde mentale weerbaarheid leerlingen. ’Corona is alleen in naam voorbij’”(Haarlems Dagblad, in november); “Steeds meer incidenten met verwarde mensen, waarom neemt dat niet af?” (NOS, in december); “Drie keer zoveel verwarde personen als tien jaar terug: ’Ik snap dat je de politie belt’”(Gelderlander, in december); “CBS: kwart jongvolwassenen heeft psychische problemen” (NOS, in september). Veel van deze koppen worden in het artikel zelf of in de sociale media genuanceerd.

Minder aandacht kregen: “Lockdown-klachten bij jongeren lijken na versoepelingen snel te verminderen” (GGZ Totaal, in januari); “Mentale klachten onder jongeren nemen af” (RIVM, in september); “Mentale gezondheid van jongeren verbetert licht, meer ’sociaal ongemak’” (GGZ Totaal, in november). Een jaar eerder had het CBS nog als titel: “Ervaren psychische ongezondheid in 2020 gelijk aan eerdere jaren”. Zelf herinner ik me dat het Fonds Psychische Gezondheid twintig jaar geleden al sponsors trok met de slogan dat één op de vier Nederlanders met psychische problemen te maken had.
Monitoren en zorgwekkende trends signaleren is verstandig. Paniek zaaien niet.

Het aanpakken van de wachtlijsten

Ondertussen moeten we niet de suggestie wekken dat overheid, zorgverzekeraars en zorgaanbieders niets ondernemen om de wachtlijsten aan te pakken. Een greep uit de interventies:

De Zorgverzekeraars vragen via social media aan verwijzers zoals huisartsen om patiënten te attenderen op zorgbemiddeling (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-4027752/nieuws/zorgverzekeraars_bel_ons_om_wachttijd_te_bekorten.html). Daarnaast gaan ze zelf hun verzekerden die sneller willen worden geholpen ook nog meer wijzen op deze service. “Helaas kent nog lang niet iedereen deze dienstverlening van de zorgverzekeraars” zegt een woordvoerder van de zorgverzekeraars. “Door contact op te nemen met je zorgverzekeraar is het vaak mogelijk sneller geholpen te worden, dat is prettig, en kan daarnaast ook gezondheidswinst opleveren.” Dat de bemiddeling niet altijd het gewenste resultaat oplevert, laat hij maar even in het midden.

De Regionale Doorzettingsmacht (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-4022817/nieuws/mensen_kunnen_er_nu_altijd_iemand_op_aanspreken_als_zij_geen_zorg_krijgen.html) is niet per se bedoeld om de wachtlijst te verkorten, maar meer om te zorgen dat mensen niet tussen wal en schip vallen, en dus op z’n minst op een wachtlijst terecht komen. Het nieuwe escalatiemodel dwingt partijen een oplossing te vinden. Doen zij dit niet, dan hakt in het uiterste geval de minister voor Langdurige Zorg en Sport de knoop door.

De ’Transfertafels’ (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-4116923/nieuws/in_gelderland_lijken_de_transfertafels_een_succes_in_de_bestrijding_van_de_wachtlijst.html), onder andere in de regio Apeldoorn/Zutphen, zijn na 1 jaar al dermate succesvol dat ze vragen om verdere opschaling. De pilot was gericht op het terugdringen van de wachttijden in de ggz. Mensen die een ggz-verwijzing kregen werden zo snel mogelijk de juiste behandeling geboden in het brede netwerk van mentale gezondheidsorganisaties in de regio. Tweewekelijks worden nieuwe casussen besproken in een intercollegiaal team en direct doorverwezen op basis van match en actuele beschikbaarheid.

In Brabant zijn de Mentale Gezondheidscentra (https://www.skipr.nl/nieuws/ggz-breburg-en-cz-bezegelen-mentale-gezondheidscentra-in-meerjarencontract/) dusdanig succesvol, dat een contract wordt afgesloten voor vier jaar. Cliënten die door hun huisarts met een vermoeden van psychische klachten worden doorverwezen, krijgen daar eerst een verkennend gesprek om in te schatten wat voor hen de best passende hulp is. Zo’n 25  procent van de mensen blijkt beter geholpen op een andere manier dan ggz.

In gemeente Maastricht worden in twee wijken inwoners met psychische en sociale problematiek drempelloos geholpen naar de toegang tot hulp en ondersteuning (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-4138437/nieuws/twee_wijken_in_maastricht_werken_zonder_ggz-wachtlijst.html). Ook als deze hulp binnen verschillende domeinen valt. In de praktijk betekent dit niet het zoveelste intakegesprek, maar het gelijktijdig oppakken van vragen. Hiervoor werken twee huisartsenpraktijken, de ggz, het sociaal domein en ervaringsdeskundigen intensief samen. Onder de noemer De Nieuwe GGZ (DNG).

De andere artikelen in ons jaaroverzicht:

Wensdenken en wantrouwen, knelpunten en tegenstrijdigheden (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-4154868/nieuws/wensdenken_en_wantrouwen_knelpunten_en_tegenstrijdigheden.html?page=1)
Het Integraal Zorgakkoord is een feit

Een nieuw vergoedingssysteem met de nodige uitdagingen (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-4154887/nieuws/een_nieuw_vergoedingssysteem_met_de_nodige_uitdagingen.html?page=1)
Het Zorgprestatiemodel

Langdurige mentale gevolgen vooral bij kwetsbare groepen (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-4154874/nieuws/langdurige_mentale_gevolgen_vooral_bij_kwetsbare_groepen.html?page=1)
Het einde van de corona-pandemie

Van hoopvolle ontwikkeling tot vastgelopen onderzoek (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-4155085/nieuws/van_hoopvolle_ontwikkeling_tot_vastgelopen_onderzoek.html?page=2)
Alzheimer en de remedie

Zichtbare en tastbare veranderingen laten te lang op zich wachten (https://www.ggztotaal.nl/nw-29166-7-4155703/nieuws/zichtbare_en_tastbare_veranderingen_laten_te_lang_op_zich_wachten.html?page=2)
De jeugdzorg