Het hefboom effect

Training van naasten van mensen met een persoonlijkheidsstoornis

Persoonlijkheidsstoornissen vragen om langdurige behandelingen. Vaak is er sprake van bijkomende verslavingsproblemen. De wachtlijsten in de GGZ voor deze aandoeningen zijn afgrijselijk lang. Veel mensen met een persoonlijkheidsstoornis willen geen GGZ behandeling omdat ze daar geen vertrouwen in hebben. Dat alles leidt tot een grote druk op de betrokkenen en hun naasten. En ook op huisartsen en GGZ aanbieders.

Dit is een pleidooi om de naasten van mensen met dit soort problemen trainingen aan te bieden. Trainingen om te leren hoe ze het beste kunnen omgaan met de kwetsbaarheid van de betrokkene en hoe ze zich kunnen aanpassen. Ik durf te beweren dat de investering in trainingstijd zich veelvoudig terugbetaalt in een besparing van behandel- en begeleidingstijd.
 Een krachtig hefboom effect.

Investeren in de relatie. Valideren.

Naasteninterventies zijn van belang bij alle psychische aandoeningen. Ze hebben een gunstige invloed op de prognose van degene met de psychische problemen. Ik ben als familie-ervaringsdeskundige de laatste 20 jaar intensief betrokken bij training en coaching van naasten. Ik zie het meeste effect bij naasten van mensen met trekken van persoonlijkheidsstoornis. Niet verbazend, volgens mij, want persoonlijkheidsstoornissen gáán over problemen met het hebben en houden van relaties met anderen. Iemand met een persoonlijkheidsstoornis voelt zich al heel snel niet serieus genomen door anderen; wellicht als gevolg van nare jeugdervaringen. Het is daarom van belang dat hij/zij door de naaste altijd wél serieus genomen wordt en dat ook duidelijk kan vóelen door de manier waarop de naaste met hem of haar communiceert.  Communicatie op een validerende manier dus.
Wanneer de naasten bereid zijn om zich in te spannen voor een goede bejegening van de betrokkene dan is er al heel veel gewonnen. Soms verbluffend snel.

Kwetsend en onredelijk gedrag.

Iemand met een persoonlijkheidsstoornis kan zich kwetsend en onredelijk gedragen naar zijn/haar naasten. Dat roept bij die naasten reacties op die uitgesproken invaliderend zijn. Verwijten, beschuldigingen, diskwalificaties. En omgekeerd versterkt dat dan ook weer de symptomen van de persoonlijkheidsstoornis. De situatie houdt zichzelf in stand.

De kunst van het “naaste zijn”.
Als naaste van iemand met trekken van een persoonlijkheidsstoornis wéét je meestal niet uit jezelf hoe hem of haar het beste kunt bejegenen. Ik heb heel veel naasten leren kennen die goedbedoelde adviezen en oplossingen aandragen als de betrokkene dreigt te worden overmand door emoties. Of die onredelijke verwijten van de betrokkene proberen te pareren met rationele argumenten. Dat werkt meestal niet. De betrokkene heeft er behoefte aan om te merken dat zijn/haar gevoel serieus wordt genomen. Dat zijn of haar gevoelens worden gevalideerd. Als naasten geleerd hebben om dáár rekening mee te houden, dan wordt ook voor henzelf het leven al een stuk aangenamer. Dan worden oplopende emoties bij hun kwetsbare familielid omgebogen vóórdat ze onbeheersbaar worden.

Diagnose

Volgens mij is een validerende bejegening door naasten zinvol voor iederéén die een psychische kwetsbaarheid heeft. Ook als er nooit diagnose “persoonlijkheidsstoornis” is gesteld. Valideren is vooral van belang bij mensen die zich snel geïnvalideerd voelen.

Wíllen de naasten wel leren om te valideren? Willen ze zich wel aanpassen?

Naasten zitten vaak vol verwijten naar hun psychisch kwetsbare familielid of vriend. Ze vinden het oneerlijk dat zij zelf iets zouden moeten veranderen. Vanuit de omgeving worden ze vaak aangespoord om “harder” te zijn naar de betrokkene. Vanuit mijn familie-ervaring kan ik naasten vaak wel wat milder stemmen door er op te wijzen dat het gaat om een nare aandoening die hij/zij op de één of andere maner heeft opgelopen. Maar ik wijs er óók op dat het een illusie is dat de betrokkene op korte termijn zal veranderen. Voor de naaste zijn er maar twee mogelijkheden: Aanpassen of Afhaken.

Begrenzen.

Training voor naasten moet óók inhouden: het leren begrenzen van gedrag waardoor de naasten fysiek of psychisch zich echt beschadigd voelen. Begrenzen op een liefdevolle en duidelijke manier. Alleen grenzen aangeven die écht noodzakelijk zijn voor de naaste om zich staande te houden en die ook haalbaar zijn voor de betrokkene. Dat soort grenzen verschaft veiligheid voor de naaste en ook voor degene met de psychische kwetsbaarheid.

Wat vindt de kwetsbare persoon er zélf van?

Degene met de persoonlijkheidsstoornis, of trekken daarvan, staat er vaak niet om te springen dat zijn/haar naasten een training wordt aangeboden. Ze gaan er vaak van uit dat zo’n training vooral in het belang van de naaste is. Er is een risico dat ze zich gepasseerd voelen. Veel mensen met een persoonlijkheidsstoornis zeggen tegen hun behandelaar (als ze een behandelaar hebben): ”Laat mijn naasten er buiten”. Als de behandelaar dan tóch de naasten een training aanbiedt, dan komt de behandelrelatie in gevaar.

Training geheel los van de behandeling

Om de hierboven genoemde redenen is het wenselijk als er trainingen zijn die geheel los staan van de behandelaar en ook van de instelling waarin de behandelaar werkzaam is.  Bovendien zijn heel veel mensen met dit soort aandoeningen helemaal niet in beeld bij behandelaars. Dat betekent dat de naasten zélf de weg naar de training moeten kunnen vinden.
Overigens ben ik er wél voorstander van dat de naasten transparant zijn naar de persoon met de psychische kwetsbaarheid. “Ik doe deze training om te leren hoe ik kan voorkomen dat ik jou steeds boos maak” of woorden van die strekking.
De Stichting Naastentraining, waar ik de laatste jaren sterk bij betrokken ben, krijgt langzaam maar zeker steeds meer aanmeldingen van naasten die ons weten te vinden via sociale media of vrienden en kennissen. Omdat de stichting haar trainingen kosteloos aanbiedt, is er geen verwijzing nodig en ook geen instemming van de zorgverzekering. Ook een diagnose is niet nodig omdat de trainingen focussen op een vorm van bejegening waar iederéén baat van heeft.

Volksuniversiteiten?

Wanneer we werkelijk op grote schaal de naasten van mensen met trekken van persoonlijkheidsstoornis willen gaan bereiken, dan is onze stichting met een handvol gepensioneerde vrijwilligers uit de GGZ niet meer afdoende. Toch blijft het volgens mij belangrijk dat naasten zonder enige belemmering kunnen deelnemen aan een training. Het zou mooi zijn als, bijvoorbeeld, Volksuniversiteiten de trainingen zouden willen aanbieden. Zonder verwijzingen, zonder diagnose, en liefst ook met weinig kosten.

Is valideren moeilijk?

De theorie van het valideren is niet moeilijk. Maar de praktijk is weerbarstig. Veel naasten kunnen het moeilijk laten om oplossingen of adviezen aan te dragen in plaats van de gevoelens van de ander te valideren. Veel naasten kunnen het ook niet laten om de gevoelens van de ander te diskwalificeren of te negeren. En heel vaak worden de emoties van de naasten dusdanig geprikkeld dat ze het simpelweg niet kunnen opbrengen om op dat moment validerend te reageren.

Toch kan iedereen die dat wil, zich oefenen in de validerende communicatie. Het is vooral een kwestie van respectvol en oordeelsvrij omgaan met de ander en met zijn of haar gevoelens. Oók als de naaste die gevoelens niet deelt. Wanneer een naaste eenmaal die houding heeft aangenomen, dan volgen de juiste woorden bijna vanzelf.

----------------------------------------------------------------------

Vond je dit interessant? Misschien is een abonnement op de gratis nieuwsbrief dan iets voor jou! GGZ Totaal verschijnt tweemaal per maand en behandelt onderwerpen over alles wat met de ggz te maken heeft, onafhankelijk en niet vooringenomen.

Abonneren kan direct via het inschrijfformulier (http://www.ggztotaal.nl/pg-29166-7-89775/pagina/abonneren.html), opgeven van je mailadres is voldoende. Of kijk eerst naar de artikelen in de vorige magazines (http://www.ggztotaal.nl/pg-29166-7-89779/pagina/e-magazine.html).