Stapjes in het oplossen van de neurobiologische schizofrenie-puzzel

Schizofrenie is een van de meest ernstige en langdurige psychiatrische aandoeningen. Het gaat om een chronische stoornis die wordt gekenmerkt door hallucinaties, wanen, chaotisch denken en soms ook afwijkende bewegingen of spraakpatronen. Deze symptomen leiden vaak tot een verlies van contact met de realiteit en ingrijpende beperkingen in het dagelijks functioneren. De stoornis wereldwijd ongeveer 1% van de bevolking treft.

Schizofrenie geen uniform ziektebeeld, de ervaringen van patiënten zeer divers. De klachten, het verloop en ook de onderliggende hersenveranderingen verschillen sterk tussen mensen. Dat maakt het moeilijk om één sluitend biologisch model van schizofrenie op te stellen, iets wat onderzoekers al decennia proberen. Duizenden studies brachten veranderingen aan het licht, maar de resultaten zijn vaak inconsistent of tegenstrijdig. Dat komt door verschillen in onderzoeksmethoden, maar ook door de grote variatie in symptomen en subtypen van de stoornis.

Onderzoekers van Taipei Medical University probeerden hier meer lijn in te brengen. In een recent artikel in Nature Mental Health beschrijven zij een ’umbrella review’: een systematische analyse van bestaande meta-analyses van hersenonderzoek bij schizofrenie.

Hun aanpak maakte het mogelijk om de meest consistente bevindingen uit duizenden studies samen te brengen en te vertalen naar een nieuw theoretisch model. Daarmee konden zij niet alleen vaststellen welke hersengebieden veranderen, maar ook hoe deze veranderingen zich in de tijd ontwikkelen.

Een aandoening met vele gezichten

Volgens de huidige diagnostische criteria (DSM) moet voor een diagnose sprake zijn van hallucinaties, wanen of ernstige denkstoornissen. Bij het merendeel van de patiënten gaat het om auditieve hallucinaties (“stemmen horen”) en achtervolgingswanen. Het ziekteverloop kent doorgaans vier stadia:
- De kwetsbaarheidsfase: het gaat om de genetische aanleg en omgevingsfactoren die het risico vergroten. 
- De prodromale fase: er ontstaan subtiele tekenen zoals vreemde ideeën, sociale terugtrekking en problemen op school of werk.
- Een eerste psychose: meestal in de late adolescentie of vroege volwassenheid, met uitgesproken hallucinaties en wanen.
- De chronische fase: blijvende cognitieve achteruitgang en maatschappelijke uitval.

Naast deze fase-gerelateerde symptomen en risico’s zijn er terugkerende veranderingen te vinden, zoals:
- Vergrote hersenventrikels, verlies van grijze stof in vooral de frontale en temporale schors, verminderde synapsdichtheid en witte-stofafwijkingen.
- Verstoorde communicatie in hersennetwerken en afwijkingen in de balans van neurotransmitters zoals dopamine, glutamaat, GABA en serotonine.
- Tekenen van een milde, chronische ontstekingsreactie in het lichaam en de hersenen.
- Genvarianten en factoren zoals infecties of stress in de jeugd dragen elk een beetje bij.

Maar waar en wanneer in het ziekteproces deze veranderingen precies ontstaan, was lange tijd onduidelijk.

Een overzicht dankzij een umbrella review

Aanvankelijk werden in totaal 224 artikelen geselecteerd voor de analyse. Na een selectieprocedure bleken  50 artikelen bruikbaar voor de overkoepelende analyse, Uit deze analyse kwamen duidelijke patronen naar voren:
- In de prodromale fase treden veranderingen in de mediale prefrontale cortex op, een gebied dat belangrijk is in de hersenontwikkeling en mogelijk vroeg kwetsbaar is.
- Tijdens een vroege psychose is er schade aan de grijze stof in hersengebieden die betrokken zijn bij horen en voelen, en verstoringen in een netwerk dat actief is bij dagdromen en zelfreflectie.
- Symptoomkoppeling: schade in het gebied van de auditieve schors, bleek samen te hangen met auditieve hallucinaties. Verstoringen in het zogeheten defaultnetwerk, gebieden in de hersenen die vooral actief zijn in een toestand van rust,  werden gekoppeld aan wanen.
- In latere - chronische - stadia werden afwijkingen in de thalamus en prefrontale cortex zichtbaar, gebieden die cruciaal zijn voor cognitieve functies. Dit kan de cognitieve achteruitgang bij chronische schizofrenie verklaren.

De onderzoekers zien daarnaast aanwijzingen dat immuunprocessen via het hersenvocht kunnen bijdragen aan verspreide schade in de hersenen. Ook zijn er hypothesen dat specifieke hersengebieden betrokken zijn bij de modaliteit van hallucinaties, bijvoorbeeld de auditieve schors bij “stemmen horen”.

Naar een geïntegreerd begrip

De umbrella review leverde een kernset van neurobiologische veranderingen op die in de meeste studies terugkomen. Door deze patronen te ordenen in ruimte en tijd, konden de onderzoekers een conceptueel raamwerk schetsen dat oorzaken, hersenveranderingen en symptomen met elkaar verbindt.

Dit nieuwe model kan de basis vormen voor beter begrip en uiteindelijk effectievere behandelingen, denken de onderzoekers. Bovendien kan het helpen om schizofrenie te vergelijken met andere ernstige psychische stoornissen, zoals bipolaire stoornis en depressie, en zo gedeelde én unieke mechanismen in kaart te brengen.

De onderzoekers merken wel op, dat schizofrenie een complexe en veelzijdige aandoening is, en dat puzzelstukjes stap voor stap zichtbaar worden, dankzij grootschalige analyses zoals deze umbrella review. De weg naar een volledig mechanistisch begrip van schizofrenie is echter nog lang.

Magioncalda, P., Yadav, A. & Martino, M. An umbrella review of neuroimaging studies and conceptual framework linking pathophysiology and psychopathology in schizophrenia. (https://link.springer.com/article/10.1038/s44220-025-00493-5)
Nat. Mental Health (2025). https://doi.org/10.1038/s44220-025-00493-5

-----------------------------------------------------------------------------------------

Vind je dit interessant? Misschien is een abonnement op de gratis nieuwsbrief dan iets voor jou! GGZ Totaal verschijnt tweemaal per maand en behandelt onderwerpen over alles wat met de ggz te maken heeft, onafhankelijk en niet vooringenomen.

Abonneren kan direct via het inschrijfformulier (http://www.ggztotaal.nl/pg-29166-7-89775/pagina/abonneren.html), opgeven van je mailadres is voldoende. Of kijk eerst naar de artikelen in de vorige magazines (http://www.ggztotaal.nl/pg-29166-7-89779/pagina/e-magazine.html).