In De stille epidemie laat Sandra Kamp zien hoe onzichtbare eenzaamheid eruitziet. In 24 portretten, gebaseerd op eigen verhalen en die van anderen, voel je wat het betekent om níét aan verwachtingen te voldoen. Om eenzaam te zijn terwijl de buitenkant anders doet vermoeden. Ze neemt je mee naar de studentenkamer, het kantoor, een oudejaarsavond. En naar een lunchrestaurant, waar Johan Atsma met haar in gesprek gaat.
We hebben afgesproken bij een lunchrestaurant aan de rand van Lelystad en we zijn de enige niet. Er heerst een moeilijk te omschrijven sfeer van ontmoeting die je alleen vind in horeca die grenst aan de rand van de stad. Met Sandra Kamp ga ik in gesprek naar aanleiding van haar boek De stille epidemie, met als subtitel Herken onzichtbare eenzaamheid. Het boek van Sandra staat ten toon op de balie van het restaurant, ze komt hier kennelijk wel vaker. Voor we het weten raken we intensief aan de praat. Ik breng haar boek ter sprake, de aanleiding voor onze afspraak hier.
De weg naar het schrijverschap
Je zit in het bedrijfsleven en vervolgens ga je een boek over eenzaamheid schrijven. Wat bewoog jou om dit te schrijven?
Sandra Kamp: “Er zijn eigenlijk twee ingangen voor dat antwoord. De praktische reden is dat in 2020, net als bij iedereen, mijn agenda leeg viel. ‘Oh jee, wat moeten we nu in coronatijd?’ En toen ging ik nadenken: Wat wil ik nog leren? Wat vind ik leuk om te doen? Ik ben een schrijfcursus gaan volgen. Ik schreef al artikelen of blogs voor mijn werk. Maar ik wilde beter leren schrijven. En de schrijfcoach adviseerde: ‘Schrijf maar iets. Begin maar gewoon met een verhaaltje. Over iets van vroeger of over iets van nu. Iets wat je bij is gebleven.’ Vervolgens rolde er een verhaaltje uit over mezelf van vroeger. Dat was heel random. En toen ging ik door met schrijven. De coach stelde voor op die weg verder te gaan, ga maar gewoon schrijven en dan zie je wel of er een rode draad ontstaat. En die rode draad is uiteindelijk ontstaan. Dat is dit boek.”
Zegeltjes sparen
“De andere kant van dit antwoord linkt aan mijn werk”, vervolgt ze. “Daar heb ik eigenlijk pas in tweede instantie over nagedacht. In mijn werk als organisatieadviseur word ik bijna altijd uitgedaagd door organisaties: ‘Er gaan dingen niet goed, de processen lopen niet lekker, we werken niet efficiënt.’ Of er zijn mensen die elkaar niet meer kunnen vinden. Dat zijn allemaal dingen die je aan de buitenkant ziet, als ondernemer of als directeur. Maar ik vind het altijd het belangrijkste dat je de dingen die niet zichtbaar zijn op tafel weet te krijgen. Want bijna altijd zijn er niet zichtbare redenen waardoor het binnen een organisatie niet lekker loopt. Er heeft bijvoorbeeld iets in het verleden gespeeld dat eigenlijk nog dwars zit bij mensen. Zodat er gevoelsmatig een soort van wrijving is blijven hangen. Niet uitgesproken. Als je daar ook niet toe komt ... Dan ga je een soort van zegeltjes sparen. Er ontstaat een emotionele bankrekening waardoor het ook niet goed kan komen. Om dat op tafel te krijgen is inmiddels de reden waarom dit werk bij mij past en waarom ik het doe.”
Meer dan financieel
Sandra Kamp: “Dat is geen toeval, denk ik. Ik heb bedrijfseconomie gestudeerd. Als je 18 jaar bent, dan doe je wat de decaan, wat de meester je zegt. En die zegt: ‘Jij bent goed in economie, je gaat economie doen.’ Oké. Dus dan ga je gewoon een bepaald pad in, zonder daar verder veel bij na te denken. Ik geloof erin dat je op een gegeven moment ontdekt wat je echt belangrijk vindt en wat je te doen hebt in deze wereld, bij wijze van spreken. Dat is bij mij gebeurd. Die twee dingen zijn bij elkaar gekomen. Ik ben heel lang financiële rollen gaan invullen in organisaties, dat was nu eenmaal het pad waarop ik gekomen was. Ik kwam er op een gegeven moment achter dat ik veel beter ben dan alleen die financiële kant. En dat ik daar ook veel meer energie van krijg. Dat ik veel blijer word van gesprekken voeren met mensen zodat zij gelukkiger zijn in hun werk. En daardoor efficiënter kunnen zijn. En daardoor de organisatie beter loopt. Ik ben uiteindelijk gewoon in die richting gegroeid. Op een gegeven moment komen dingen bij elkaar, dan merk je dat je in een bepaalde richting bent gegroeid“
Zorg en welzijn
“Het afgelopen jaar, in het proces van schrijven en uitgeven van mijn boek zijn er kwartjes gaan vallen”, zegt Sandra. “Ruzie, conflicten, polarisatie, het mag er allemaal zijn, want iedereen mag een mening hebben. Maar ik vind wel dat we het erover moeten hebben. Niet om het eens te zijn maar dat je het met elkaar deelt, dat het naar de oppervlakte komt. Dat is eigenlijk de kern van heel mijn werk. Dat heeft er ook voor gezorgd dat ik ontdekte dat er soorten organisaties zijn waar ik helemaal niet blijk te passen. Inmiddels werk ik nu voornamelijk aan organisatieontwikkeling in het sociaal domein van zorg en welzijn.”
Gaandeweg spreken we over Sandra’s achtergrond. Sandra is opgegroeid met zorg voor de ander en niet alleen naar jezelf kijken. Inmiddels komt dat er uit, nu ze 55 jaar is, de kwartjes vallen steeds meer. Dat leidt hier aan tafel tot een uitgebreide uitwisseling tussen ons beiden, over het opvoeden van onze (inmiddels volwassen) kinderen. Het gaat dan over wat je mee krijgt als kind en wat je als ouder mee geeft aan je kinderen.
Eenzaamheid
Sandra’s boek gaat over eenzaamheid. Het boek is opgebouwd uit een aantal situatieschetsen die, meer of minder zichtbaar, aspecten van eenzaamheid verbeelden. Maar wat is nou eenzaamheid?, vraag ik. Volgens Sandra is eenzaamheid een gebrek aan verbondenheid. Dat is dus niet uitsluitend fysiek alleen zijn. Je kunt prima in je eentje hier in een drukke koffietent zitten en niet eenzaam zijn. Verbondenheid is weten dat je ergens bij hoort, dat je contact hebt met anderen. Een van de verhalen in het boek is gebaseerd op eigen ervaringen van Sandra. Zij ondervond eenzaamheid in haar jonge jaren op de lagere school. Sandra leerde makkelijk, haalde tienen en hoefde er niet veel voor te doen en voelde daarin niet zoals de anderen stress. Ze was goed in sport, ze kon snel denken, snel leren en ze was ook nog de langste in de klas. En als je er dan niet bij hoort voor je gevoel, zeker als je opgroeit wil je bij een club horen, dan mis je die verbondenheid. Dan is zo een uitzonderingspositie niet fijn.
Het is een herkenbaar verhaal en al snel hebben we het ook over onze kinderen die in vergelijkbare situaties hun weg hebben moeten vinden. Voor Sandra is het in haar boek belangrijk om onzichtbare eenzaamheid te tonen. Aan de andere kant, eenzaamheid hoort ook een beetje bij het leven, kunnen we constateren. We hoeven niet alles voor elkaar op te lossen. Maar naarmate Sandra over de onzichtbare eenzaamheid ging praten met bekenden en ook onbekenden kwamen er zoveel verhalen los bij anderen vanuit herkenning. Dat ze in een situatie soms zitten waar ze er niet bij horen of voelen alsof ze er niet bij horen terwijl andere mensen dat niet begrijpen.
Het Dandelion effect
Sandra Kamp: “Toen ben ik die verhalen gaan optekenen; de verhalen in het boek zijn daar op gebaseerd. Het boek bestaat uit op waarheid gebaseerde fictie”. Of zoals ik ooit een Nederlandse romanschrijver hoorde zeggen: ‘ik lieg de waarheid’, vul ik aan. In die omschrijving kan Sandra zich geheel vinden. Veel verhalen in haar boek hebben een heftige achtergrond, waaronder een situatie die tot zelfmoord heeft geleid. Sinds mensen haar verhalen hebben gelezen komen er nog veel meer van dergelijke verhalen los. Sandra is op een gegeven moment ook actief op zoek gegaan naar thema’s. Sandra Kamp: “Eigenlijk ligt het ook voor het oprapen, dit soort verhalen, als je er voor open staat.”
Het is belangrijk om te benadrukken is dat het in haar boek niet gaat over schuld en schaamte. De kern van de missie van dit boek is om het taboe te doorbreken. Er zijn heel veel van dit soort verhalen en het is goed dat we daar oog voor krijgen. Sandra noemt het Het Paardenbloem Effect, of mooi op zijn Engels: het Dandelion Effect. Ze schrijft daar ook over in haar boek:
“Zoals paardenbloempluis zich zachtjes laat meenemen door de wind, kan ook een simpel moment van aandacht precies daar landen waar het nodig is en zich verspreiden.”
“Aandacht voor elkaar hebben en ook kunnen zeggen dat het even niet zo goed gaat met je en dat de ander daar aandacht aan schenkt door er op te reageren: wat vervelend voor je, wat erg voor je. Dat is al goed genoeg, je hoeft geen therapeut te zijn voor de ander. Het gaat over gezien worden. Erbij horen. Daar gaat het in de kern om bij eenzaamheid. Dus als je me vraagt wat ik wil bereiken met mijn boek dan is het dat: het herkennen van eenzaamheid en het taboe daaromheen doorbreken, daar woorden aan geven”. Sandra komt vervolgens met een concreet voorbeeld vanuit haar werk kort geleden. “Ik had een teamgesprek, we waren met een opdracht bezig. En iedereen zat flink te tetteren. Er was een man die zei helemaal niks in dat groepje, helemaal niks. En ik zag wel dat hij wat zat te wiebelen in zijn stoel. Ik zeg tegen hem: hé, je zegt helemaal niks, vertel. En hij kijkt me aan en hij wordt rood en hij begint me toch te praten over wat hij er echt van vond. Het leek wel of hij permissie moest voelen om wat te zeggen. Dat heb ik kennelijk aangeraakt en hij zal zich daardoor veilig hebben gevoeld doordat ik liet merken dat hij er ook bij hoort.”
Meer boeken
Uiteindelijk hebben we het nog over de reacties op haar boek. Sandra Kamp: “Dat boek gaat natuurlijk een eigen leven leiden. Dat is spannend, het is allemaal heel organisch gegaan en je hebt toch een soort geboorte achter de rug. Stel je voor dat iemand je kind ineens stom of ingewikkeld of moeilijk vindt. Sommige mensen vinden het heftig en dat vind ik een compliment omdat het mijn bedoeling was een bewustzijnsboek te schrijven. Ik wil het taboe rondom eenzaamheid doorbreken en eenzaamheid herkenbaar maken, het gaat me om dat bewustzijn.”
Laatste vraag: Gaan er nog meer boeken komen?
Het antwoord komt zonder aarzelen: “Ja, ik vind schrijven dus echt heel leuk, heb ik ontdekt. Ik wil wel een stap verder maken…”
We zijn benieuwd!
-
Websites:
StiPInzicht, training en begeleiding
-
Lees ook andere gesprekken van Johan Atsma op GGZ Totaal:
‘Het lost het probleem niet op als je het systeem, de ouders er niet bij neemt’ (Katja Braspenning)
“Ik doorbreek taboes”: Instagrampersoonlijkheid zet borderline in de spotlights (Marleen Klinkert)
De laatste dagen van de dorpsgek, geestelijke gezondheidszorg op het platteland (Anne-Goaitske Breteler)
‘Psychiatrie is geen lineaire wetenschap, het gaat om verhalen vertellen’ (Jim van Os)
Meer bekendheid voor ‘ongrijpbare fenomeen’ DIS (Hanneke Raidt)
-----------------------------------------------------------------------------------------
Vind je dit interessant? Misschien is een abonnement op de gratis nieuwsbrief dan iets voor jou! GGZ Totaal verschijnt tweemaal per maand en behandelt onderwerpen over alles wat met de ggz te maken heeft, onafhankelijk en niet vooringenomen.
Abonneren kan direct via het inschrijfformulier, opgeven van je mailadres is voldoende. Of kijk eerst naar de artikelen in de vorige magazines.
